Operaya karşı insanlarımızda önyargı vardır. Opera denince akla gelen ilk şey TRT'nin yıllarca yayınladığı "Kaynanalar" dizisindeki Tijen'in birkaç saniye için olsa da sesini abartılı bir biçimde yükseltmesidir. Bu dizideki opera anlayışı daha sonra öbür güldürü furyalarında da işlendi. Toplum operayı baleyi klasik müziği bu biçimde algıladı. Bu yanlış algılama hâlâ sürüyor.
****** Paris'e ve yıllar sonra Soyfa'ya ateşe olarak gittiğinde yaşamı değişti. Toplumda opera ile bale nin önemini gücünü gördü. ******'ün Sofya günlerini kaleme alan Altan Deliorman o önemli geceyi şöyle anlatıyor:
"Bulgarlar ve Opera... Mustafa Kemal bunu işittiği zaman hayretten donakaldı. Demek ki Bulgarların bir de operaları vardı. Bizim egemenliğimizden kurtulalı üç-beş yıl olmasına karşın Bulgarlar’ın operada rol alabilecek sanatçıları vardı. O denli şaşırdı ki ilk gece için hemen bir yer aramaya başladı. Ama başvurduğu yerlerden eli boş dönüyordu. Yeni geldiği için çevre de edinememişti. Neyse ki iyi bir rastlantı ile Eğitim Komisyonuna üye olan Şakir Zümre Bey ilk gece için iki yer edinebilmişti.
Mustafa Kemal şık ve zarif giyinmeyi severdi. Elbiselerini Viyana'dan diktiriyordu. Operanın gala gecesinde siyah simokin giymişti. Bu siyah kumaş sarı saçları ve mavi gözleriyle hem zıtlık hem de çekici bir renk uyumu yaratıyordu.
Perdenin açılmasına yirmi dakika kala operaya Fethi Okyar ile gelip yerlerine oturdular. Bu gece ünlü "Carmen" oynayacaktı. Tüm Sofya sosyetesi ve yabancı devlet temsilcileri yerlerini alıyorlardı. Sonunda ağır atlas perde açıldı. Müzik başladı ve sanatçılar sahneyi doldurdular.
Baş kadın rolünde Porfola vardı.
Bu sanatçı yalnız Bulgaristan içinde değil dış ülkelerde de o günlerin en tanınmış "primadonna"sı idi. Baş erkek rolünde ise Makedonski oynuyordu. Makedonski de devrinin en iyi "bariton"larından biriydi.
İlk perde başarıyla oynandı. Alkışlar kesilip on beş dakika ara verildiğinde kral locasından gelen bir yaver Türk elçisi Ali Fethi Okyar ile Türk Ataşesi Mustafa Kemal'in kral tarafından davet edildiğini bildirdi. Gittiler. Kral Ferdinand uzun boyu hafifçe kırlaşmaya başlayan sakalı ve yumuşak bakışlarıyla sanki tek başına locayı dolduruyordu. Sağındaki koltukta kraliçe zarif ve açık bir tuvalet giymiş olarak oturuyordu.
Kral her iki konuğunu övdükten sonra sordu: "Sanatçıları nasıl buldunuz?"
Mustafa Kemal'in daha önce pek operaya ayıracak zamanı olmamıştı. Selanik Manastır Dersaadet Şam dağları Trablus çölleri Trakya toprakları uygulamalar manevralar savaşlar...
Opera eleştirisi yapabilecek müzik ekinini nereden edinebilsin?
Tüm bildiği Paris'te izlediği bir-iki yapıttı. Ama ister istemez biraz haklı biraz da diplomatça “Olağanüstü majeste” dedi. “Gerçekten olağanüstü...”
İkinci perde başladığı zaman Mustafa Kemal neşesiz ve durgundu. Oyunu kimi anlar boş gözlerle izlediği oluyordu. Belli ki kafasında başka düşünceler vardı. Opera bittiğinde alkışlarla perde birçok kez açılıp kapandığı sahneye buket buket çiçeklerin taşındığı sanatçıların alkışlara belki de yirminci kez reveransla karşılık verdiği dakikalarda da Mustafa Kemal’de aynı durgunluk sürdü.
Şakir Zümre Bey davet sahibi olmak önadıyla Bulgarya Oteli’nde bir "supe" hazırlamıştı. Operadan çıkınca oraya gittiler. Yanlarında General Kovaçef General Fiçev ve milletvekilerinden Marko Totef vardı. ****** neşelenmeye ve açılmaya başladı. Bu arada Kovaçef'in güzel kızı Maria'yı da ilk kez gördü.
Kaldıkları Spendid Palas'a döndüklerinde saat gecenin ikisine geliyordu. “İyi geceler” diyerek ayrıldılar. Mustafa Kemal kendi odasına Şakir Bey de aynı kattaki kendi odasına geçti.
Aradan birkaç dakika geçmeden Şakir Bey bir gürültü duyarak irkildi.
Kapısı çalınıyordu. Gecenin ilerleyen bu saatinde kimdi bu?
Şakir Bey kapıya açmadan sordu:
“Kim o ?”
“Benim Şakir uyudun mu?” Mustafa Kemal’in sesini duyunca Şakir Bey kapıyı açtı. Mustafa Kemal’in üzerinde pijaması vardı.
“Uyku tutmadı biraz konuşalım diye geldim” dedi ve içeri girdi
Karşılıklı oturdular. Mustafa Ke mal düşünceliydi. Sonra birdenbire Şakir Bey’in yüzüne dikkatli bakarak şöyle dedi:
“Şakir kim ne derse desin şimdi Balkan Savaşı’nda yenilgimizin nedenini daha iyi anlıyorum. Ben bu adamları çoban diye bilirdim. Oysa baksana operaları bile var. Operada oynayacak sahne sanatçıları müzisyenleri dekoratörleri hepsi yetişmiş opera binası bile yapmışlar.”
O denli üzgündü ki Şakir Bey bu konuda bir şey söylese ağalayacak gibi duruyordu. Gözleri buğulanmıştı. O anda "muazzam ve muhteşem" Osmanlı İmparatorluğu’nu düşündüğü bu imparatorluğun başkenti İstanbul'u İstanbul'un dar sokaklarını köhne evlerini belleğinden geçirdiği belliydi.
Sonra başını iki yana salladı:
“Ah” dedi. “Bizim ülkemiz de acaba operaya kavuşacağı günleri görecek mi? O düzeye birgün çıkabilecek miyiz?”
Mustafa Kemal yatmak üzere kendi odasına dönerken gözlerinde umut dolu bir ışıltı yanıyordu. Derler ki bir devrime karar verdiği ve uygulamaya geçtiğinde O’nun gözlerinde hep aynı ışıltının yanıp söndüğü görülürdü.
Mustafa Kemal daha sonra opera santaçıları ile tanıştı. Özellikle o günlerin en gözde ve güzel sanatçısı primadonalardan Anna Todorova ile dostluğunu ilerletti."
Mustafa Kemal 1934 yılında Türkiye'ye gelecek olan İran Şahı Rıza Pehlevi'yi karşılamak için hazırlıkları kendi yürütüyordu.
Münir Hayri Egeli'yi çağırdı:
“Türkler’le İranlılar soyca ve ekince kardeştirler” dedi. “Salt mezhep savaşı yüzünden birbirinden ayrılmış olan bu iki kardeşin aslında bir olduğunu gösteren bir oyun yaz ve bunu opera halinde oynatalım."
Şah’ın Türkiye’ye gelmesine bir ay gibi kısa bir zaman vardı. Bu çok kısa bir süreydi. Egeli bir süre duraksadı. Onun bu duraksaması Mustafa Kemal’in gözünden kaçmadı:
“Her buyruğu ben vereceğim” dedi. “İzin almadan geceyarısı bile olsa yanıma gelmeye üstelik beni uykudan uyandırmaya bile yetkin var. Ancak Şah’ın gelişinden iki akşam sonra opera oynanmalıdır."
Üç gün içinde İstanbul'dan Nimet Vahit İzmir'e atanan Ahmet Adnan Saygun yolda trenden indirilerek Ankara'ya getirildiler. Dördüncü gün operanın ilk besteleri provaya konuldu. Yirmi gün içinde “Özsoy” operası bitirildi. "Libretto"sunun yazımı çalışmalarına düşünceleri ile Mustafa Kemal’in yön verdiği “Özsoy” operası ile Mustafa Kemal İran Şahı Rıza Pehlevi'ye "dostluk kardeşlik iletisini" verdi.
Bu olayı yeni bir çalışma izledi. Adnan Saygun ve Münir Hayri Egeli Mustafa Kemal’in Ankara'ya gelişinin onbeşinci yıldönümü dolayısıyla yine ******'ün katkılarıyla yeni bir opera hazırlayıp sahnelediler.
Böylesi kısa zamanlarda böylesi güzel işlerin ortaya çıkarılması Mustafa Kemal’i derinden etkilemişti. Bir başka konuda bir gün bir bakanla görüşürken kendisinden yapması istenen iş için belirtilen zamanın çok kısa olduğunu söyleyen Bakana Mustafa Kemal yıllar sonra şöyle yanıt vermişti: "Efendi sen ne söylüyorsun? Biz yirmi günde opera yazmış bestelemiş ve oynamış bir ulusuz. Yeter ki yapacağınız işe öncelikle kendiniz inanız.”
******'ün önce Paris'te sonra Sofya'da büyük ilgiyle izlediği ve onun yüreğinde opera aşkı yaratan Bizzet'nin “Carmen” operası geçen ay Mersin Devlet Opera ve Balesi tarafından bu kez bir Anadolu kenti olan Mersin’deki “Devlet Opera ve Balesi”nde yeniden sahnelendi.
Gözlerimizle sahnedeki oyunu seyrederken kulaklarımızla orkestranın müziğini dinlerken bir yandan da beynimizle ******’ü anıyor ve yüreğimizle O’na bir kez daha şükranlarımızı bildiriyorduk.
C.tesi Mayıs 16, 2009 12:19 am